30/04/2024 10:08:49

CHĂM SÓC TRẺ EM HEN (≤ 5 TUỔI) ĐÚNG CÁCH TẠI NHÀ (Bài viết dành cho Bệnh nhân) Tác giả: Ths.BS. Trần Thị Kim Thu ...

CHĂM SÓC TRẺ EM HEN (≤ 5 TUỔI) ĐÚNG CÁCH TẠI NHÀ

(Bài viết dành cho Bệnh nhân)

Tác giả: Ths.BS. Trần Thị Kim Thu

Khoa Thăm dò chức năng hô hấp – Bệnh Viện Đại Học Y Dược Cơ Sở 1

Hiệu đính: PGS.TS.BS Lê Thị Tuyết Lan

Chủ tịch Liên chi Hội Hen – Dị ứng & Miễn dịch lâm sàng TP.HCM

 

Hen là bệnh hô hấp thường gặp, với tỉ lệ mắc trung bình trên thế giới là 10% ở trẻ em¹. Điều trị và chăm sóc không đúng cách sẽ làm bệnh hen xấu đi và tổn thương đường dẫn khí không hồi phục. Từ đó, gây nhiều kết cục xấu lên tim, phổi; ảnh hưởng nhiều đến cuộc sống và có thể tử vong.  

1. Hen là gì?¹

Hen là tình trạng viêm mạn tính đường thở với sự tham gia của nhiều tế bào và hóa chất trung gian gây viêm làm tăng tính phản ứng đường thở (co thắt, phù nề, tăng tiết đờm) gây tắc nghẽn, giới hạn luồng khí thở làm xuất hiện các dấu hiệu khò khè, khó thở, nặng ngực và ho tái diễn nhiều lần, thường xảy ra ban đêm và sáng sớm, có thể hồi phục tự nhiên hoặc do dùng thuốc

 Mục tiêu điều trị hen ở trẻ em (≤ 5 tuổi)^1,2:

– Đạt được kiểm soát triệu chứng tốt và duy trì mức độ hoạt động bình thường.

– Hạn chế nguy cơ tương lai: nghĩa là giảm nguy cơ cơn hen cấp, duy trì chức năng hô hấp và sự phát triển phổi càng gần bình thường càng tốt, và hạn chế đến mức tối thiểu các tác dụng phụ của thuốc.

Duy trì mức độ hoạt động bình thường là đặc biệt quan trọng ở trẻ nhỏ bởi vì tham gia chơi đùa là quan trọng đối với sự phát triển xã hội và thể chất của chúng.

1. Bố mẹ cần lưu ý gì để giúp trẻ kiểm soát hen tốt tại nhà?
2. Phòng tránh các yếu tố khởi phát hen³:

• Giữ ấm cổ ngực khi trời lạnh.
• Không hút thuốc lá trong nhà và ở nơi gần trẻ.
• Loại trừ mùi nồng gắt hoặc nước hoa trong nhà nếu đây là những tác nhân khiến trẻ lên cơn (xịt phòng, dầu gội, dưỡng ẩm mùi nước hoa…).
• Nếu bị dị ứng với lông thú, nên nhốt ở ngoài trời và không để trẻ tiếp xúc.
• Diệt gián và các thú gặm nhấm khác
• Tránh ẩm mốc: để nhà cửa thông thoáng, hút ẩm. Xử lý ẩm mốc.
• Nơi ngủ của trẻ: không nên trải thảm, không để thú nuôi lên giường, không có mùi thuốc lá/ mùi nồng gắt. Thường xuyên giặt khăn trải giường và chăn mền bằng nước nóng, phơi khô ngoài nắng.
• Duy trì không khí sạch và trong lành: mở cửa sổ thông thoáng. Nhưng nếu có ô nhiễm không khí bên ngoài, cần đóng cửa sổ lại.

2. Chế độ dinh dưỡng cho trẻ em bị hen:

Hen không điều trị đơn thuần được bằng chế độ dinh dưỡng.  Bạn chỉ cần kiêng cữ đúng loại thực phẩm gây lên cơn hen cho con.

• Một số thức ăn có thể gây cơn hen: Hải sản, bò, gà, trứng, sữa, có chứa chất bảo quản Sulfit (cà chua đã chế biến, tôm, quả khô, bia và rượu vang) hoặc lên men như bia, rượu, mắm, tương chao…²
• Ăn nhiều trái cây và rau xanh sẽ mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe và giúp trẻ tăng trưởng, qua đó có thể giúp kiểm soát hen tốt hơn.
• Giảm cân cho trẻ béo phì
• Cung cấp thêm vitamin D: phơi nắng sáng

3. Chích ngừa Cúm mỗi năm một lần²:

• Ngoài Cúm mỗi năm, trẻ cần được chích ngừa đầy đủ theo khuyến cáo của Bộ Y tế.
• Trong lúc sử dụng thuốc xịt/ hít hen suyễn, trẻ vẫn tiêm ngừa vaccine được.
• Với trẻ trong độ tuổi tiểu học cần chích thêm vaccine ho gà.
• Điều trị duy trì hen và hít thuốc đúng cách:

1. Thuốc điều trị duy trì hen:

Liều lượng và thuốc điều trị sẽ được bác sĩ kê đơn và hướng dẫn. Cần phân biệt 2 loại thuốc “kiểm soát” và “giảm triệu chứng” để sử dụng đúng thuốc:

+ Thuốc kiểm soát hen (hay còn gọi là “dự phòng” hen): được dùng để làm giảm viêm đường dẫn khí, kiểm soát triệu chứng và giảm nguy cơ tương lai như là cơn hen cấp và suy giảm chức năng hô hấp. Thuốc thường được sử dụng là corticosteroid dạng hít/khí dung hoặc kháng thụ thể leukotriene. Trẻ thường được giảm liều mỗi 3 – 6 tháng nếu hen được kiểm soát tốt¹.

+ Thuốc giảm triệu chứng (hay còn gọi là thuốc “cắt cơn”): được dùng làm giảm các triệu chứng khi cần, kể cả lúc hen trở nặng hoặc cơn hen cấp. Giảm sử dụng và tốt nhất là loại trừ nhu cầu dùng thuốc giảm triệu chứng là mục đích quan trọng trong xử trí hen¹. Các thuốc giảm triệu chứng hen cho trẻ ≤ 5 tuổi là thuốc giãn phế quản tác dụng nhanh (SABA: đồng vận beta 2 tác dụng nhanh) không có tác dụng giảm tình trạng viêm đường hô hấp khi các triệu chứng gia tăng³.

 

 

2. Lựa chọn dụng cụ hít cho trẻ dưới 5 tuổi²

Tuổi	Dụng cụ khuyến cáo	Dụng cụ thay thế
0-3 tuổi	MDI (bình xịt định liều) với buồng đệm và mặt nạ	Phun khí dung với mặt nạ
4-5 tuổi	MDI với buồng đệm và ống ngậm	MDI với buồng đệm và mặt nạ, hoặc phun khí dung với ống ngậm hay mặt nạ

Bảng 1: Lựa chọn dụng cụ hít cho trẻ dưới 5 tuổi

Phun khí dung là lựa chọn thay thế hiệu quả cho bình xịt định liều (MDI) với buồng đệm. Lợi ích của liệu pháp phun khí dung^4,5,6:

• Trẻ có thể thở bình thường khi sử dụng
• Ít sai sót khi đưa thuốc vào phổi
• Có thể phun đồng thời cùng với oxy bổ sung
• Có thể pha chung với các thuốc tương thích khác
• Có thể điều chính liều hay đưa thuốc liều cao vào phổi
• Giúp làm ẩm đường thở

Những trường hợp có thể ưu tiên sử dụng máy khí dung⁷:

– Cần pha nhiều loại thuốc

– Cần dùng thuốc ở mức liều cao

– Tình trạng cấp tính (cơn hen cấp, viêm thanh khí phế quản cấp, …)

– Trẻ hít kém hiệu quả

– Trẻ 0 – 2 tuổi

– Cần phun khí dung liên tục

3. Nhận biết Hen của trẻ đang mất kiểm soát²:

Nhận biết triệu chứng của cơn hen cấp có thể gồm:

+ Khởi phát các triệu chứng của nhiễm trùng đường hô hấp;

+ Tăng khò khè hoặc khó thở cấp tính hoặc bán cấp;

+ Ho tăng lên, nhất là về đêm;

+ Lừ đừ hoặc giảm khả năng vận động;

+ Hoạt động hàng ngày kể cả ăn uống bị suy giảm; và

+ Đáp ứng kém với thuốc cấp cứu

Hướng dẫn gia đình xử trí cấp cứu:

+ Xịt 2 nhát SABA hít (200 mcg salbutamol hoặc tương đương). Có thể lặp lại hai lần nữa mỗi 20 phút, nếu cần thiết. Sau 6 nhát SABA trong một giờ mà triệu chứng vẫn không giảm cần đưa trẻ tới cấp cứu hoặc bệnh viện gần nhất.

+ Để cho trẻ nghỉ ngơi, tránh yếu tố kích phát tại nơi yên tĩnh, gia đình theo dõi trong một giờ hoặc hơn.

+ Nên tìm đến chăm sóc y tế cấp cứu nếu trẻ bị nguy ngập cấp, lừ đừ, không đáp ứng với liệu pháp thuốc giãn phế quản ban đầu, hoặc đang trở nặng, nhất là trẻ <1 tuổi.

+ Nên tìm đến chăm sóc y tế ngay trong ngày nếu cần đến SABA hít thường xuyên hơn mỗi 3 giờ hoặc hơn 24 giờ

4. Xây dựng bản kế hoạch hành động hen²:

Bản kế hoạch hành động hen nên được cung cấp cho gia đình hoặc người chăm sóc của tất cả các trẻ hen. Bản kế hoạch hành động hen gồm:

• Mô tả cách cha mẹ hoặc người chăm sóc nhận biết khi nào triệu chứng hen diễn tiến xấu.
• Liều thuốc kiểm soát và thuốc giảm triệu chứng, khi nào cần tăng liều?
• Khi nào và làm thế nào để tìm đến cơ sởy tế, các số điện thoại của dịch vụ cấp cứu có sẵn (ví dụ: phòng cấp cứu bệnh viện, dịch vụ xe cứu thương).

1. Lưu ý khi sử dụng thuốc cho trẻ điều trị tại nhà trong thời kỳ Covid-19:

• Cần tiếp tục dùng các loại thuốc đã kê toa².

–    Bảo đảm tất cả các bệnh nhân đều có bản kế hoạch hành động hen².

• Phun khí dung ở bệnh nhân hen trẻ em trong thời kỳ đại dịch: nên được tiếp tục nhưng cần thận trọng và có các biện pháp bảo vệ đầy đủ: nguy cơ lây truyền không chắc chắn từ phun khí dung cho bệnh nhân dương tính với COVID-19, hiểu và tuân thủ các biện pháp an toàn chính trong khi phun khí dung⁸
• Các biện pháp phòng ngừa tiêu chuẩn phun khí dung⁸:
• Vệ sinh tay: rửa tay bằng xà bông ít nhất 20 giây và lau khô bằng khăn dùng một lần hoặc nước rửa tay ít nhất 70% nồng độ cồn
• Kỹ thuật vô trùng khi lắp thiết bị và pha thuốc: găng tay, khẩu trang, áo choàng dài tay dùng một lần
• Giữ khoảng cách tối thiểu 1.5m với trẻ
• Làm sạch và khử trùng bề mặt trong phòng (tay nắm cửa, bàn làm việc…) nơi thực hiện phun khí dung: ethanol 70% trong tối thiểu 1 phút
• Quy trình phun khí dung cho trẻ tại nhà⁸:
• Trẻ cần phun khí dung trong phòng riêng/khu vực chuyên dụng, đảm bảo thông khí đầy đủ: mở cửa, phun khí dung ngoài nhà nếu được (trong vườn, gara xe, hiên nhà…)
• Sử dụng thiết bị bảo hộ cá nhân đầy đủ (nếu trẻ nghi ngờ/ nhiễm COVID-19) hoặc sử dụng găng tay, áo choàng, mặt nạ (trẻ không có triệu chứng COVID-19)
• Trẻ phun khí dungmột mình hoặc giữ khoảng cách ≥ 1.5m. Nếu khoảng cách nhỏ hơn cần mặc đầy đủ bảo hộ cá nhân và lắp màng lọc HEPA vào máy phun khí dung nếu có (trẻ nghi ngờ/ nhiễm COVID-19)
• Máy phun khí dung cần được làm sạch với chất tẩy rửa, khử trùng và làm khô sau mỗi lần sử dụng.

 

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị hen trẻ em dưới 5 tuổi (2016)
2. GINA 2022, www.ginasthma.org
3. GINA patient guide 2022, www.ginasthma.org
4. Welch MJ, Clin Pediatr (Phila). 2008;47(8):744-56
5. Welch MJ et al., Ped Allergy Immun Pulmo. 2010;23(2):113-20
6. Moloney E, et al. Chest. 2002;121(6):1806-11
7. Đồng thuận Quốc gia về liệu pháp khí dung trong điều trị bệnh lý Hô hấp thường gặp ở trẻ em 2020 – Hội Hô Hấp Nhi Việt Nam
8. International expert opinion on the use of nebulization for pediatric asthma therapy during the COVID-19 pandemic Shen K, et al. Journal of Thoracic Disease. 2021 July;13(7).